Romeinse Limes

Alphen a/d Rijn, Wereldstad aan de Limes

Twee castella en zes Zwammerdamschepen
Alphen aan den Rijn is een van de weinige gemeenten met twee Romeinse grensforten op haar grondgebied. Een fort heet Albaniana en lag onder het centrum van Alphen aan den Rijn. Het andere kennen we als Nigrum Pullum en is ontdekt in het dorp Zwammerdam. Beide forten hebben een schat aan spectaculaire vondsten en kennis over de noordgrens van het Romeinse Rijk in de Hollandse delta opgeleverd.

Het meest in het oog springen de zes Romeinse schepen, die in een oude Rijnloop bij Zwammerdam zijn ontdekt. Deze schepen maken onderdeel uit van de Rijks Maritieme Erfgoed Collectie. De Zwammerdamschepen behoren tot de kernwaarde van de Nedergermaanse limes.

De limes is de noordgrens van het Romeinse rijk, die is voorgedragen als UNESCO Werelderfgoed.

Deze tentoonstelling geeft een inleiding op de historische betekenis van de Zwammerdamschepen en het functioneren van de Hollandse delta in de Romeinse tijd. Ook wordt uitleg gegeven over de restauratiewerkzaamheden en de oprichting van het Nationaal Romeins Scheepvaartmuseum in Museumpark Archeon. Zo versterkt Alphen aan den Rijn haar positie als stad aan de Limes.

De Nedergermaanse limes
Tweeduizend jaar geleden hoorde een groot deel van Nederland bij het Romeinse Rijk. Dat Rijk strekte zich uit van Engeland tot Syrië en van Roemenië tot Marokko: een oppervlak dat groter is dan de huidige Europese Unie.

De grens, oftewel de limes, had verschillende gedaanten. In Engeland had hij de vorm van een landversterking, de Muur van Hadrianus, en ook tussen de Rijn bij Bonn en de Donau liep de grens over land.

Op Nederlands grondgebied viel de grens samen met de Rijn. De loop van die Romeinse Rijn is nog bijna hetzelfde als tegenwoordig. Behalve de rivier liep er ook een doorgaande weg, de limesweg, die grensforten met elkaar verbond. Op strategische plekken stonden wachttorens.

Albaniana
Het castellum Albaniana is zo’n 250 jaar bewoond geweest, tussen 41 en 275 na Chr. In die tijd hebben er soldaten gewoond van verschillende komaf, maar er woonden vooral ‘auxiliarii’, hulptroepsoldaten afkomstig uit bezette gebieden.

Zij konden door dienst te nemen het Romeins burgerschap verdienen. De meeste soldaten in Alphen waren dus geen legionairs uit het zuiden, het konden net zo goed lokale mannen zijn.

De hulptroepen zorgden voor hun eigen uitrusting. Ze kregen deze niet standaard van de legerleiding en hij was daarom nogal gevarieerd. Uiteindelijk moesten alle soldaten wel (min of meer) dezelfde taken uitvoeren en hadden ze vergelijkbare wapens en gereedschappen nodig. Dit leidde ertoe dat zij allemaal ongeveer dezelfde ‘Persoonlijke Standaard Uitrusting’ hadden.

Nigrum Pullum
De opgravingen in Zwammerdam tussen 1968 en 1974 hebben een fort, een kampdorp, kades en schepen aan het licht gebracht. Het fort vinden we op de Peutingerkaart terug als Nigrum Pullum, wat vrij vertaald Zwarte Aarde betekent.

Het dichtstbij gelegen fort is Albaniana in Alphen a/d Rijn, wat gerelateerd kan worden aan Alba (wit). Kennelijk was het contrast tussen de rivierbanken opvallend.

Nigrum Pullum werd aangelegd tussen 47 en 50 na Chr. en was het kleinste fort langs de Rijn, waar gelijktijdig maximaal 300 soldaten gelegerd zijn geweest. Een verbindingsweg verbond het kamp met het nabijgelegen kampdorp. De kades langs het fort en het dorp waren zwaar beschoeid.

Na de verwoesting tijdens de Bataafse opstand werd het fort in 80 na Chr. opnieuw in hout opgetrokken. In 175 werd het in steen herbouwd. Honderd jaar later werd het opnieuw door brand verwoest en daarna voorgoed verlaten.

Kaart

Op de kaart zie je hoe de Limes Nederland in tweeën deelt. De noordelijke helft was het land van de ´barbaren´, zoals de Romeinen alle niet-Romeinen noemden. De zuidelijke helft hoorde tot het Romeinse rijk. Daarom liggen de grensforten, zoals Nigrum Pullum bij Zwammerdam, langs de zuidoever van de rivier.