Palmpasenprocessie

Op Palmzondag 13 april wordt in Archeon de intocht van Jezus in Jeruzalem op middeleeuwse wijze nagespeeld vanuit het klooster in het stadje Gravendam. Volwassenen en kinderen in Archeon kunnen hierin een rol vervullen: helpen met uitdelen van palmtakken, kleden uitspreiden, apostel en leerling zijn en zingend meelopen. Vroeg in de morgen heeft de bakker al broodhaantjes gebakken. De kinderen versieren hiermee en met ander lekkers hun zelfgemaakte palmpasenstok.

Programma volgt.

De geschiedenis van de Palmpasenprocessie:
Eind vierde eeuw werd in Jeruzalem de intocht van Jezus gevierd met een processie. Een Spaanse pelgrim, Egeria, vertelt wat ze zag: Op palmzondag kwamen de gelovigen ’s middags bijeen op de olijfberg. In aanwezigheid van de bisschop zongen ze enkele liederen en lazen gedeelten uit de bijbel. Nadat uit het evangelie het verhaal over de intocht van Jezus in Jeruzalem voorgelezen was, ging de bisschop, voorafgegaan door de gelovigen de stad in. Intussen werd telkens opnieuw gezongen: ‘Gezegend hij die komt in de Naam van de Heer’, (het lied dat de Minderbroeders van Archeon tijdens de Processie op Gregoriaanse wijze zullen zingen). De kinderen droegen takken van palmen of olijfbomen. Dit gebruik verspreidde zich verder onder het Christendom.

Tijdens zo’n processie werd Jezus uitgebeeld door de bisschop of een priester. Doorgaans werden er ook 'apostelen' (twaalf oude mannen) in de stoet opgenomen en bovendien een ezel (palmezel). Soms werd Jezus gezeten op een ezel voorgesteld door een beeld. Het Jezusbeeld werd met een kostbare mantel omhangen en de ezel, die op houten wielen stond, werd door mannen voortgetrokken. Tijdens de processie zwaaiden de omstanders met palmtakken die door de priester waren gewijd. De Palmprocessie stond tot de reformatie in hoog aanzien.

Afbeelding: Palmezel met Jezus (Rijksmuseum Twenthe)

In Archeon zullen de Minderbroeders van het klooster in Gravendam samen met de inwoners van dit oer-Hollandse stadje laten zien hoe zo’n optocht plaats vond. In ons noordelijk klimaat zijn geen palmtakken beschikbaar en maken we gebruik van de altijd groenblijvende takken van de buxus. Met de poorters (burgers), gilden en hoogwaardigheidsbekleders van de stad trekken de Broeders in processie rond en vieren de komst van “de Koning” in Jeruzalem.

De Minderbroeders in hun bruine pij, volgelingen van Franciscus van Assisi, vertelden verhalen over het leven van Jezus. Ze maakten daarbij gebruik van het uitbeelden van situaties (bijvoorbeeld de kerststal) en van toneel. Vandaag wordt de intocht in Jeruzalem uitgebeeld.

Kinderen en ook ouders, zo ze daar voor voelen, mogen aan de intocht van Jezus in Jeruzalem op Middeleeuwse wijze gestalte te geven. Tijdens de Palmprocessie gaan we halverwege de tocht de Palmpasenoptocht doen. Dan kun je jouw versierde stok meenemen uit locatie 27.

Geschiedenis van de Palmpasenoptocht:
Tijdens deze optocht droegen kinderen vroeger in de regel geen palmtakjes, maar een palmpaas of Palmpasen stok. De stok had de vorm van snoeihout met boven 3, 5 of meer takjes (later is de kruisvorm ontstaan) en was versierd met groene takjes (meestal van een buxus), noten, rozijnen, gedroogde appel, pruim, vijg en noten. Bovenop werd een broodje in de vorm van een krakeling of van vogel (haan of zwaan) gestoken, of een broodkrans (voor meisjes) aan de stok bevestigd.

De palmpasenoptocht is ontstaan uit een vermenging van een kerkelijk gebruik (de herdenking van de intocht van Jezus in Jeruzalem) en de niet-kerkelijke meiboomviering (het ronddragen van een meiboom die de groeikracht van de natuur moest overbrengen op de samenleving). De optocht, waarbij kinderen en volwassenen meeliepen, werd in het midden van de zeventiende eeuw verboden. Het feest verwaterde in de negentiende eeuw. De eerste optocht met Palmpasen stokken, nu alleen voor kinderen, vond pas weer in 1921 plaats. Spoedig volgden andere plaatsen. In de jaren dertig werd het houden van een palmpasenoptocht door kinderen populair.

In Archeon krijgen de kinderen de gelegenheid om een Palmpasen stok te maken. Na de palmprocessie trekken zij met de stok in de palmpasenoptocht door het Middeleeuwse Gravendam.

Paassymboliek:
In de Palmpasen stok is christelijke met voorchristelijke symboliek verweven. De groene takjes verwijzen naar Jezus' intocht in Jeruzalem, het brood naar de instelling van de eucha-ristie (Laatste Avondmaal) op Witte Donderdag, het kruis naar het lijden en sterven van Jezus op Goede Vrijdag, en het broodhaantje naar Petrus als aansporing om wakker te blijven.

Tegelijkertijd herinnert de Palmpasenstok aan voorchristelijke vruchtbaarheidsfeesten, waarmee bij het aanbreken van de lente het nieuwe leven in de natuur werd gevierd. Jong groen kondigde het voorjaar aan, deeg vertegenwoordigde kiemkracht, eieren stonden voor nieuw leven, een broodhaantje was het symbool van de overwinning van het licht op de duisternis (als de zon opkomt, kraait de haan). De vijgen, rozijnen en andere lekkernijen wezen op vruchtbaarheid. In vruchtbaarheidscultussen speelden ronde vormen, zoals kransen, dikwijls een rol. De cirkel symboliseerde de kringloop van het jaar en van het leven.