Vernieuwing van het Trechterbekerhuis

28-04-2025

De reconstructie van het Trechterbekerhuis, oorspronkelijk gebouwd in 1993 en in 1996/1997 verplaatst naar de huidige locatie, was na ruim dertig jaar dringend aan vervanging toe. Alle palen waren op maaiveldniveau doorgerot, het strodak lekte, en de rietlatten, sporen en eikenhouten constructiedelen waren zwaar aangetast door houtworm. Gezien de slechte staat van het gebouw bleek restauratie niet zinvol, waarna besloten is tot volledige herbouw. De sloop en bouw wordt uitgevoerd door Leo Wolterbeek en medewerkers van Archeon.

Timelapse van het afbreken van oude Trechterbekerhuis.

Welke reconstructie?

De eerste vraag die zich aandiende was: baseren we de nieuwe reconstructie op dezelfde archeologische vondst, of kiezen we voor een recentere plattegrond, opgegraven in Nederland?

Na overleg met diverse archeologen ontstond een overzicht van de tot nu toe bekende Trechterbekerstructuren. Helaas zijn in Nederland nauwelijks gebouwsporen uit deze periode gevonden. Dit was ook destijds de reden om te kiezen voor een Duitse plattegrond. In Duitsland zijn aanzienlijk meer nederzettingsstructuren uit de Trechterbekertijd opgegraven, die wij allemaal opnieuw hebben bestudeerd.

Recent vond bij Dalfsen een grote opgraving plaats, waarbij naast talloze (vlak)graven ook een gebouwstructuur werd aangetroffen. Deze structuur bleek echter zodanig klein dat deze niet in verhouding stond tot de eerdere reconstructie gebaseerd op Flögeln 2.

Omdat naast de huidige locatie een klein hunebed ligt, kozen we opnieuw voor een huisplattegrond uit de Hunebedcultuur. Er waren enkele alternatieven, maar deze structuren waren vaak te groot of te klein, en hun noord-zuidoriëntatie paste niet binnen de beschikbare ruimte. De plattegrond van Flögeln 2, waarop ook de vorige reconstructie gebaseerd was, voldeed wél aan de ruimtelijke eisen en de gewenste oriëntatie.

Een nadeel is dat Flögeln 2 al op meerdere locaties als basis voor een reconstructie is gebruikt. Dat is echter begrijpelijk, want het huis bevat unieke elementen zoals de karakteristieke indeling van Trechterbekerhuizen, een hoeksteen, een graf in het huis, en mogelijk een open kopse zijde, die wij benutten als lichte werkruimte.

Alles afwegend bleek de plattegrond van Flögeln 2 opnieuw de beste keuze voor de situatie in Archeon.

Schermafbeelding 2025-04-28 161327.png

Keuzes, keuzes, keuzes...

Na de keuze voor de plattegrond volgde een reeks verdere beslissingen. De enige harde aanknopingspunten zijn de lichte verkleuringen in de ondergrond, die tijdens de opgraving als paalkuilen zijn gedocumenteerd. Daarbij is niet zeker of alle paalkuilen bij de oorspronkelijke bouw horen, of dat sommige palen later, ter reparatie, zijn toegevoegd.

Ook zaken als de gebruikte houtsoorten, de precieze ligging en opbouw van de wanden, de breedte van de wandgreppel, en de dakbedekking zijn onbekend. Een ander vraagstuk betreft de nokpalen die, soms paargewijs, dicht naast elkaar staan: stonden ze verticaal of schuin gericht naar de nokbalk? Wij kozen voor een lichte schuine stand, omdat dit extra stabiliteit biedt en eenvoudiger te realiseren is met prehistorische bouwtechnieken.

De uiteindelijke keuzes

Plattegrond: Flögeln 2
Constructiehout: eik en es voor de bovenbouw, acacia voor de in de grond geplaatste palen. (Acacia is niet inheems, maar vanwege zijn duurzaamheid bij dunne palen toch gekozen. Voor het beeld maakt het geen verschil.)
Vorkconstructies: waar mogelijk gebruik van natuurlijke vorken, goed uitvoerbaar met vuurstenen gereedschap.
Bindingen: voornamelijk van wilgenteen, incidenteel aangevuld met touw vervaardigd uit linde- of wilgenbast, of brandnetelvezels.
Rietlatten: vervaardigd van wilg (alternatieven: hazelaar, vuilboom, es). Voor de veiligheid van de dakdekkers zijn naast inkepingen en bindingen ook enkele verborgen spijkers toegepast.
Wanden: gevlochten matten van wilgenteen, geplaatst tegen de wandpalen en vastgebonden met natuurlijke vezels. We hergebruiken de leem van het vorige huis. Alternatieven, zoals vlechtwerk tussen of om de palen, bleken minder praktisch of te kwetsbaar.
Dakbedekking: riet, gedekt in "luivende" techniek (met de pluimen naar beneden). Dit traditionele systeem is eenvoudiger aan te brengen dan de moderne "gedreven" methode en biedt interessante mogelijkheden voor educatie.

De oorspronkelijke dakbedekking is niet bekend; stro zou een mogelijkheid zijn, maar is tegenwoordig lastig verkrijgbaar in de juiste kwaliteit (hoog en lang stro).

Indeling en experimenten

De ingang verplaatsen we iets naar achteren, omdat fosfaatanalyse daar een verhoogde concentratie aanwees — mogelijk een aanwijzing voor veelvuldig gebruik, al blijft dit speculatief.

Een bijzonder experiment betreft de nokconstructie: om meer licht binnen te krijgen, laten we het dak aan de noordwestzijde hoger doorlopen dan aan de zuidoostkant. Hierdoor ontstaat een lichtkier, vergelijkbaar met die bij de ronde mesolithische hutten. We verwachten dat dit binnen aanzienlijk meer daglicht oplevert.