Experimenteren, conserveren en onderzoeken

Nederland in de voorhoede met conserveren en onderzoek schepen
De ontdekking van de Romeinse schepen in Zwammerdam betekende het begin van een rijke Nederlandse onderzoekstraditie. Voor de eerste keer waren archeologen in de gelegenheid enkele complete exemplaren van dit scheepstype te bergen.

Maar hoe moest al dat hout worden gered van uitdroging? Door het te conserveren. En juist die conservering stelde in de jaren ’70 van de vorige eeuw de archeologen en instanties voor een enorm probleem.

Na veel experimenteren en overleg met deskundigen uit Duitsland en Denemarken is besloten de Zwammerdamschepen te conserveren in een langdurig bad met een conserverend papje, polyethyleenglycol (PEG).

Het is een prestatie van wereldformaat dat de hele collectie Zwammerdamschepen 45 jaar na opgraving behouden is.

De conservering
Het grootste probleem bij de opgraving van scheepswrakken is dat het hout als het is blootgesteld aan de buitenlucht, snel gaat rotten. Het hout moest worden behandeld tegen dit bederf. Maar nog nooit was in Nederland zoveel archeologisch hout geconserveerd.

Een speciale commissie werd in het leven geroepen. De conservering met PEG gebeurde bij het Museum voor Scheepsarcheologie in Ketelhaven (gemeente Dronten). Later is dit museum opgegaan in het Nederlands Instituut voor Scheepsarcheologie (NISA) in Lelystad, een onderdeel van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

De conservering van de Zwammerdamschepen heeft ruim 25 jaar geduurd. En zelfs nu nog ligt een aantal planken van het vrachtschip Zwammerdam 6 te wachten op conservering in waterbassins. De Zwammerdamschepen zijn inmiddels toegevoegd aan de Rijks Maritieme Erfgoed Collectie die wordt beheerd door Batavialand, de opvolger van het NISA.

De opgraving
De opgraving van de Zwammerdamschepen bleek de voorbode van een grote reeks ontdekkingen langs de Nederlandse limes. Er volgden opgravingen van vergelijkbare platbodems in Woerden en De Leidsche Rijn bij Utrecht. Nu, vier decennia later, zijn langs de Rijn-limes van Zwammerdam tot aan Utrecht-Leidsche Rijn ongeveer twintig Romeinse scheepswrakken bekend.

In Duitsland, bij Xanten en Mainz, is ook een groot aantal schepen van het type `Zwammerdam’ ontdekt. De schepen met hun hout, ijzeren nagels, breeuwsel, gebruiksobjecten, lading en de vondstcontext, bieden buitengewone mogelijkheden voor onderzoek. Zo hebben archeologen ontdekt dat twee schepen, de Zwammerdam 6 en de Woerden 7, - die veel op elkaar lijken - op dezelfde scheepswerf zijn gebouwd!

De Zwammerdamschepen zijn typerend voor de Nedergermaanse limes als riviergrens. De schepen spelen dan ook een hoofdrol in de nominatie van de Nedergermaanse limes tot UNESCO Werelderfgoed.